Udruženje građanja
Udruženje predstavlja dobrovoljnu, nevladinu i neprofitnu organizaciju zasnovanu na slobodi udruživanja više fizičkih ili pravnih lica koja se osniva radi ostvarivanja i unapređivanja određenog zajedničkog cilja ili opšteg cilja i interesa koji nisu zabranjeni Ustavom i Zakonom. Jedna od Ustavom zagarantovanih sloboda je i sloboda udruživanja. Ova sloboda je pravna garancija povezivanja više lica iz koje nastaje udruženje. Priznavanje ovakve slobode od strane Ustava je determinisano društveno-ekonomskim razlozima u najširem smislu reči. Svaka sloboda, pa i sloboda udruživanja, omogućava ostvarivanje određenih ciljeva. U ovom slučaju, reč je o zajedničkim ciljevima, ciljevima koje prevazilaze mogućnosti pojedinca. Tek udruživanjem više pojedinca, stvara se osnova za istvarenje željenih rezultata. Samo udruživanje vodi nastanku određene organizacije, koja se uzdiže i odvaja od svojih osnivača, a koja dela posredstvom svojih organa u pravcu realizacije određenog cilja. Cilj udruženja je uvek neprofitabilnog karaktera, jer ukoliko bi se kao cilj deklarisao profit, onda ne bi bilo reči o udruženju, već o privrednom društvu. Postoje različite vrste udruženja s obzirom na proklamovane ciljeve (udruženje: književnika, pravnika, ekonomista, zidara, pevača, biciklista, frizera, vinara i dr.).
Na ovom mestu pristupićemo razmatranju bitnih elementa udruženja u cilju njegovog prikaza u glavnim crtama.
I Članovi udruženja
Udruženje osnivaju pravna lica, fizička lica ili pravna i fizička lica. Zakon izričito propisuje da najmanje tri osnivača mogu osnovati udruženje, s tim što najmanje jedan od osnivača mora imati prebivalište, odnosno sedište na teritoriji Republike Srbije. Osnivači mogu biti domaća i strana pravna i fizička lica. Pravilo je da osnivači moraju imati pravnu i poslovnu sposobnost. Ukoliko se kao osnivač pojavljuje maloletno lice, onda je potrebna i saglasnost njegovog zakonskog zastupnika. Osnivač ne može biti državni organ, jer je nosilac vlasti. Po prirodi stvari, osnivači udruženja ujedno postaju i njegovi članovi. Pored njih, član udruženja može postati i svako drugo lice, s tim da mora da ispuni uslove u skladu sa statutom udruženja. Udruženje vodi evidenciju svojih članova. Članovi čine personalni supstrat udruženja i upravo su oni u prvom planu, jer se oni udružuju i koriste imovinu udruženja radi ostvarenja zajedničkog cilja. Otuda se udruženja nazivaju universitas personarum za razliku od ustanova gde lica služe imovini ustanove radi ostvarenja ciljeva kojima je imovina namenjena. Pristupanje udruženju je slobodno. Isto tako, svaki član je slobodan da iz udruženja istupi, naravno, poštujući pravila dobrovoljnog izlaska.
II Osnivački akt i statut udruženja
Zakon izričito propisuje postojanje osnivačkog akta i statuta kao nužnih elemenata za osnivanje i postojanje udruženja. Osnivački akt i prvi statut se donose na tzv. osnivačkoj skupštini. Osnivački akt ima funkciju osnivanja udruženja, te se registracijom udruženja kod nadležnog organa ta funkcija iscrpljuje. Od momenta registracije, osnovni akt postaje statut, koji uređuje odnose unutar udruženja ili/i udruženja prema spolja.
Osnivački akt udruženja obavezno sadrži: lična imena, odnosno nazive osnivača i njihova prebivališta, odnosno sedišta; naziv i sedište i adresu udruženja; oblast ostvarivanja ciljeva udruženja; ciljeve udruženja; lično ime i prebivalište i adresu lica ovlašćenog za zastupanje udruženja; potpise osnivača i njihove jedinstvene matične brojeve građana, odnosno broj putne isprave i državu izdavanja za osnivače koji su strani državljani, odnosno naziv, matični broj i poreski identifikacioni broj za pravno lice i datum donošenja osnivačkog akta.
Statutom se obavezno uređuje: naziv i sedište udruženja; oblast ostvarivanja cilјeva, cilјevi radi kojih se osniva; unutrašnja organizacija, organi, njihova ovlašćenja, sastav, način izbora i opoziva, trajanje mandata i način odlučivanja; postupak za izmene i dopune statuta i postupak donošenja i izmena drugih opštih akata udruženja; zastupanje udruženja; ostvarivanje javnosti rada; uslovi i način učlanjivanja i prestanka članstva; prava, obaveze i odgovornost članova; način sticanja sredstava za ostvarivanje cilјeva i raspolaganje sredstvima, uklјučujući i odredbe o privrednoj ili drugoj delatnosti kojom se stiče dobit, ako je udruženje obavlјa; način odlučivanja o statusnim promenama i prestanku rada; postupanje sa imovinom udruženja u slučaju prestanka udruženja; postupak usvajanja finansijskih i drugih izveštaja; izgled i sadržina pečata; druga pitanja utvrđena zakonom. Statutom se mogu urediti i druga pitanja od značaja za rad udruženja. Statut je osnovni opšti akt udruženja. Drugi opšti akti, ako ih udruženje donosi, moraju biti u saglasnosti sa statutom. Odredbe drugog opšteg akta udruženja koje su suprotne statutu, ništave su.
III Namera udruživanja
Namera osnivanja udruženja podrazumeva postojanje volje kod svakog osnivača da osnuje udruženje radi ostvarenja zajedničkog neprofitabilnog cilja. Ta volja se izražava kroz osnivački akt, dok kada su u pitanju članovi koji kasnije pristupaju udruženju ona se izražava kroz akt o pristupanju. Svako udruživanje više lica ne mora da vodi nastanku udruženja, već to može biti osnov nastanka nekog drugog oblika, kao što je trgovačko društvo kod koga je cilj uperen na sticanje profita. Kod udruženja namera osnivanja uvek mora biti neprofitabilnog karaktera. Iscrpljujuće liste nema, već svaki cilj koji za svoj predmet nema ostvarivanje dobiti jeste podoban da bude proglašen razlogom osnivanja udruženja (npr. udruženje pravnika, udruženje književnika, udruženje ljubutelja životinja i dr.). Ali zagarantovano sloboda udruživanja nije neograničena, već postoje njene granice. Zakon izričito određuje da ciljevi i delovanje udruženja ne mogu biti usmereni na nasilno rušenje ustavnog poretka i narušavanje teritorijalne celokupnosti Republike Srbije, kršenje zajamčenih ljudskih ili manjinskih prava ili izazivanje i podsticanje neravnopravnosti, mržnje i netrpeljivosti zasnovane na rasnoj, nacionalnoj, verskoj ili drugoj pripadnosti ili opredeljenju, kao i polu, rodu, fizičkim, psihičkim ili drugim karakteristikama i sposobnostima.
IV Organizaciono jedinstvo
Udruženje je forma koja omogućava da se lica udruže i sakupe sredstva radi ostvarenja zajedničkog cilja. Kao takvo, udruženje čini organizaciono jedinstvo više elemenata, a pre svega članova, imovine i određenog cilja delanja. Kao posebnoj vrsti kolektiva, pravni poredak udruženju priznaje pravni subjektivitet, odnosno pravnu, poslovnu i deliktnu sposobnost. Pravni subjektivitet je veoma značajan element udruženja, jer mu omogućava da učestvuje u pravnom prometu (stiče prava i obaveze) koji je nadgradnja nad društveno-ekonomskim prometom (razmena robe i usluga) što ustvari dalje znači omogućavanje ostvarivanja funkcije udruženja, a to je delanje u kontekstu ostvarenja neprofitabilnog zajedničkog cilja. Međutim, na udruženja koja nemaju status pravnog lica, shodno se primenjuju pravna pravila o građanskom ortakluku, osim ako Zakonom o udruženjima nije šta drugo određeno.
V Zaključak
Udruženje predstavlja dobrovoljnu, nevladinu i neprofitnu organizaciju zasnovanu na slobodi udruživanja više fizičkih ili pravnih lica koja se osniva radi ostvarivanja i unapređivanja određenog zajedničkog cilja ili opšteg cilja i interesa koji nisu zabranjeni Ustavom i Zakonom. Sloboda udruživanja služi ostvarivanju određenih ciljeva. Reč je o zajedničkim ciljevima, ciljevima koje prevazilaze mogućnosti pojedinca. Tek udruživanjem, pojedinci stiču mogućnost njihovog ostvarenja. Samo udruživanje vodi nastanku određene organizacije, koje se uzdiže i odvaja od svojih osnivača, a koja dela posredstvom svojih organa u pravcu realizacije proklamovanog cilja. Cilj udruženja je uvek neprofitabilnog karaktera, jer ukoliko bi se kao cilj deklarisao profit, onda ne bi bilo reči o udruženju, već o privrednom društvu.
Reference: Zakon o udruženjima (Službeni glasnik RS br. 51/2009 od 14. 07. 2009. godine); Pravilnik o sadržini, načinu upisa i vođenju Registra udruženja (Službeni glasnik RS br. 80/09 od 29.09.2009. godine); Dragoljub Stojanović, Uvod u građensko pravo, Beograd, 1999.g.; Andrija Gams, Uvod u građansko pravo, Beograd, 1994.g.