OSNIVAČKI AKT
I Pojam, priroda i vrste osnivačkog akta
Za osnivanje i postojanje privrednog društva je potrebno postojanje određenih akata. Po jednom pristupu, dovoljno je postojanje osnivačkog akta. Po drugom, pored osnivačkog akta potrebno je postojanje i statuta. Po pravilu, osnivački akt je ugovor o osnivanju privrednog društva, imajući u vidu da po definiciji privredno društvo jeste udruženje više lice, što upućuje na saglasnost volja tih lica usmerenu ka njihovom udruživanju radi obavljanja određenih poslova u cilju sticanaja dobiti. Po svojoj pravnog prirodi ugovor o osnivanju jeste u osnovi ugovor o ortakluku sa izvesnim modifikacijama (građanskopravno društvo, preddruštvo trgovinskog prava). Iz tog razloga, ugovor o osnivanju privrednog društva proizvodi obligacionopravna (npr. obaveza unošenje uloga u društvo, odgovornost za preuzete obaveze) i statusnopravna (rađa pravni subjektivitet) dejstva. Kod ugovora o osnivanju privrednog društva interesi ugovornih strana nisu antagonistički već su saglasni što je i razumljivo, jer ugovorne strane teže istom cilju. Predmetni ugovor jeste tzv. intuitu persone ugovor, imajući u vidu da između ugovarača postoji poverenje. Iz tog razloga, ni jedan ugovarač ne može preneti na treće lice svoja prava iz ugovora, osim uz pristanak ostalih ugovarača. U pravu Republike Srbije postoji pravna praznina u pogledu ugovora o ortakluku, imajući u vidu da se isti ne predviđa kao poseban imenovani ugovor. Iz tog razloga, na pravne odnose koji se uspostavljaju povodom ovog ugovora (pa i ugovora oosnivanju privrednog društva) ima mesta primeni opštih pravnih pravila ugovornog prava, kao i pravnih propisa donetih pre 06. aprila 1941. godine. Ugovor o osnivanju privrednog društva biva ispunjen kada društvo stekne pravni subjektivitet i bude konstituisano. Nakon toga, statut postaje primaran akt i društvo dalje nastavlja da živi na bazi tehnike rada organa društva, a ne na osnovu tehnike rada osnivača na bazi osnivačkog akta. Međutim, u sistemima koji ne poznaju postojanje dva akta, osnivački akt ostaje osnova postupanja organa društva. U sistemima koji prihvataju postojanje dva konstitutivna akta (npr. engleski, američki, srpski kada je u pitanju akcionarsko društvo) statut ne može biti suprotan osnivačkom aktu. Ovo stoga što osnivački akt prethodi donošenju statuta i što bi to dovelo do postojanja pravne nesugurnosti, jer bi dva pravna akta mogla različito regulisati određena pitanja koja po prirodi moraju biti komplamentarna. U srpskom pravu za postojanje ortačkog, komaditno i društva sa ograničenom odgovornošu dovoljno je postojanje osnivačkog akta. Recimo i to, da kod jednočlanog privrednog društva osnivački akt jeste odluka o osnivanju društva, a ne ugovor, jer postoji samo jedan osnivač, koji putem odluke osniva društvo.
II Forma i sadržina osnivačkog akta
Zakon o privrednim društvima Republike Srbije određuje formu osnivačkog akta. Reč je o tzv. višem obliku pismene forme. Manifestovana namera osnivanja privrednog društva (affectio societatis) pored pismene redakcije i potpisa osnivača na kraju te pismene redakcije, podrazumeva i intervenciju nadležnog organa koja se ovde ogleda u potvrđivanju svojstva potpisnika takve isprave. Sankcija izostanka ovakve propisane forme (pisane redakcije, potpisivanja i potvrde svojstva potpisnika), vodi ništavosti osnivačkog akta. I u uporednom pravu, pravilo je da se propisuje viši oblik pismene forme. Jedna od tih formi je i javnobeležnička forma, odnosno sačinjavanje osnivačkog akta od strane javnog beležnika. Pored forme, Zakon određuje i obaveznu sadržinu osnivačkog akta (obavezni elementi). Naime, u osnivačkom aktu moraju postojati podaci o: osnivačima, poslovnom imenu društva, ulozima članova, osnovnom kapitalu, pretežnoj delatnosti i sedištu. Pored ovih elemenata, osnivački akt može da sadrži i druge fakultativne elemente, odnosno uređenje drugih pitanja značajnih za osnivanje, poslovanje i prestanaka društva. Izostanak obaveznih elemenata takođe vodi ništavosti osnivačkog akta, kao i iznostanak propisane forme.
Zakon o privrednim društvima izričito određuje da ništavost osnivačkog akta utvrđuje sud. Značajno je navesti, da sve do zaključenja glavne rasprave postoji mogućnost otklanjanja nedostatka koji izrokuje ništavost osnivačkog akta. To znači, da ukoliko nedostatak bude otklonjen do zaključenja glavne rasprave, osnivački akt biva konvalidiran. Nasuprot tome, ako nedostatak ne bude otklonjen, sud odlukom utvrđuje ništavost osnivačkog akta, koju po pravnosnažnosti dostavlja Agenciji za privredne registre radi pokretanje prinudne likvidacije.
III Izmene osnivačkog akta
Osnivački akt ortačkog društva, komanditnog društva i društva sa ograničenom odgovornošću se može promeniti odlukom skupštine društva. U ovom slučaju, svi članovi društva koji su glasali za donošenje takve odluke, obavezno potpisuju tu odluku. Skupština društva odluku donosi na način određen Zakonom i osnivačkim aktom (sazivanje, kvorum, većina, izrada zapisnika i dr.). Potpisi na donetoj odluci se ne overavaju, osim ako osnivački akt predviđa da se potpisi na odluci o izmeni osnivačkog akta vrši overa potpisa i ako je ta obaveza registrovana u skladu sa Zakonom kod Agencije za privredne registre. Dakle, overa potpisa na odluci o izmenama osnivačkog akta nije obavezna. Za razliku od toga, overa potpisa na osnivačkog aktu je uvek obavezna prilikom osnivanja privrednog društva. Zakonski zastupnik društva je u obavezi da nakon svake izmene osnivačkog akta sačini i potpiše prečišćen tekst osnivačkog akta. Svaka izmena osnivačkog akta i svaki prečišćen tekst osnivačkog akta se registruju u skladu sa Zakonom o registraciji.
Kada je u pitanju osnivački akt akcionarsko društva, srpski Zakon o privrednim društvima izričito propisuje da se isti ne menja. Drugim rečima, kod akcionarskog društva prihvaćen je koncept dva akta. Prvi akt je osnivački akt. Kada se društvo osnuje, osnivački akt biva izvršen, a dalje odnose unutar društva uređuje statut. Iz tog razloga, Zakon govori o izmeni statuta, a ne osnivačkog akta. Izmena statuta se vrši odlukom koju donosi skupština društva (eventualno drugi organ za određeno pitanje). Potpisi na odluci o izmeni statuta se ne overavaju. Ali zastupnik društva je dužan da izradi prečišćen tekst statuta i isti registruje kod Agencije za privredne registre.
III Zaključak
Osnivački akt je konstitutivni element privrednog društva. Kod jednočlanog privrednog društva osnivački akt je odluka o osnivanju. Ako društvo ima dva ili više osnivača, osnivački akt je ugovor o osnivanju. Ništavost osnivačkog akta, vodi prestanku privrednog društva. Ali, ako razlog ništavosti bude otklonjen, osnivački akt biva konvalidiran, a društvo nastavlja da egzistira.
Reference: Zakon o privrednim društvima (Službeni glasnik Republike Srbije, broj 36/2011); Zakon o postupku registracije u Agenciji za privredne registre (Službeni glasnik Republike Srbije, broj 99/2011); M.Vasiljević, Privredna društva, Beograd, 1999; M.Vasiljević, Kompanijsko pravo, Beograd, 2007; R.Pennington, Company Law, London, 1995; J.Farrar, Company Law, London, 1998.