Zaposleni kao osnivač društva sa ograničenom odgovornošću
Da li je to što je lice u radnom odnosu smetnja da osnuje društvo sa ograničenom odgovornošću? Drugim rečima, može li se fizičko lice koje je u radnom odnosu pojaviti kao osnivač ili jedan od osnivača društva sa ograničenom odgovornošću, te po tom osnovu da ostvaruje tzv. članska prava? Nema sumnje da na ovo pitanje treba dati potvrdan odgovor. To proizilazi iz postojećeg zakonodavstva Republike Srbije.
Posmatrano sa aspekta kompanijskog prava, pravilo je da postojanje radnog odnosa kod osnivača nije relevantno za osnivanje društva sa ograničenom odogovornošću. Tako, kada se kao osnivač pojavlјuje fizičko lice, propisano je da se, prilikom osnivanja društva sa ograničenom odgovornošću, Agenciji za privredne registre dostavlјa fotokopija lične karte za domaćeg državlјanina, tj. fotokopija pasoša za stranca. U tom trenutku je irelevantno da li je to lice u radnom odnosu ili ne. Dakle, Agencija za privredne registre će izvršiti registraciju osnivanja društva sa ograničenom odgovornošću, a da pri tom na to neće uticati postojanje statusa radnog odnosa kod osnivača.
Međutim, posmatrano sa aspekta Radnog prava, dva pitanja zavređuju posebnu pažnju. Prvo, to je tzv. zabrana konkurencije koja ukoliko je ugovorena može predstavlјati smetnju fizičkom licu koje je u radnom odnosu da formira društvo sa ograničenom odgovornošću. Drugo, reč je o plaćanju doprinosa za obavezno penzijsko, invalidsko i zdravstveno osiguranje lica koje je u radnom odnosu a pojavlјuje se i kao osnivač društva sa ograničenom odgovornošću. O ova dva pitanja biće više reči.
Zabrana konkurencije po Zakonu o radu
Zakon o radu u članu 162. predviđa mogućnost da poslodavac i zaposleni ugovorom o radu ugovore uslove zabrane konkurencije. Zabrana konkurencije predstavlјa nemogućnost obavlјanja određenih poslova, koji su takođe predviđeni ugovorom o radu, od strane zaposlenog, u svoje ime i za svoj račun, kao i u ime i za račun drugih pravnih i fizičkih lica, bez saglasnosti poslodavca. To su poslovi čijim obavlјanjem zaposleni stiče posebna znanja, kojima stiče širok krug poslovnih partnera ili čijim obavlјanjem dolazi do saznanja koja predstavlјaju poslovnu informaciju ili tajnu. Ako zaposleni prekrši zabranu konkurencije, poslodavac ima pravo da od zaposlenog zahteva naknadu štete (član 161. stav 4. Zakona o radu).
Klauzula konkurencije se, ako je ugovorena, primenjuje za vreme trajanja radnog odnosa. Međutim, ukoliko dođe do prestanka radnog odnosa zaposlenog zabrana konkurencije može važiti najduže još dve godine po prestanku radnog odnosa zaposlenog, ako je tako predviđeno ugovorom. To znači da se zaposleni obavezuje ugovorom da u roku od dve godine neće primenjivati stečena znanja i koristiti krug poslovnih prijatelјa, kao i informacije i poslovne tajne u svoju korist, kao ni u korist drugih pravnih i fizičkih lica do kojih je došao radom kod poslodavca sa kojim ugovara zabranu konkurencije. Poslodavac se istovremeno obavezuje da zaposlenom isplati novčanu naknadu o čijoj visini se dogovaraju, odnosno koju ugovaraju. Smisao novčane naknade u ovom slučaju predstavlјa neku vrstu naknade štete koju zaposleni realno trpi jer ne može u određenom roku da primeni stečena znanja.
Kod ovakvog stanja stvari, klauzula konkurencije jeste smetnja za osnivanje društva sa ograničenom odgovornošću koje bi za svoj predmet poslovanja imalo upravo poslove obuhvaćene predmetnom klauzulom. Zaposleni bi osnivanjem ovakvog društva sa ograničenom odgovornošću prekršio svoju obavezu preuzetu ugovorom o radu, te bi po tom osnovu bio dužan da nadohnadi štetu poslodavcu. Ugovorena klauzula konkurencije neće biti smetnja fizičkom licu koje je u radnom odnosu da pristupi osnivanju društva sa ograničenom odgovornošću ako društvo koje osniva nema za predmet svog poslovanja poslove obuhvaćene ugovorenom klauzulom.
Doprinosi za obavezno socijalno osiguranje
Zakon o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje u članu 6. stav 1. tačka 15. propisuje da je osnivač, odnosno član privrednog društva osiguranik – fizičko lice koje radi u privrednom društvu čiji je osnivač odnosno član, bez obzira da li je sa privrednim društvom zasnovalo radni odnos. Pod radom se, pored radnog odnosa, podrazumeva i predstavlјanje i zastupanje privrednog društva na osnovu upisa u registar nadležnog organa, kao i obavlјanje poslovodstvenih ovlašćenja i poslova upravlјanja u skladu sa zakonom kojim se uređuje položaj privrednih društava. Zakon o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje u članu 7. stav 1. tač. 1. i 7. određuje da je obveznik doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje fizičko lice – zaposleni, kao i osnivač, odnosno član privrednog društva. Odredbom člana 12. stav 1. Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje propisano je da kada osiguranik ostvaruje prihode po više različitih osnova (radni odnos, samostalna delatnost, ugovori i dr), doprinos za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje obračunava se i plaća po svim tim osnovima, do iznosa najviše godišnje osnovice doprinosa. Osnovica doprinosa za osnivače, odnosno članove privrednog društva, prema odredbi člana 23. stav 1. Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje je oporeziva dobit na koju se plaća porez po zakonu koji uređuje porez na dobit preduzeća. Do konačnog utvrđivanja oporezive dobiti za tekuću godinu, osnivači odnosno članovi privrednog društva plaćaju mesečnu akontaciju doprinosa na osnovicu koju čini osnovica za mesečnu akontaciju poreza na dobit, s tim da izuzetno za osnivače privrednog društva koji su zasnovali radni odnos sa privrednim društvom čiji su osnivači, osnovica doprinosa je zarada. U slučaju kada je osnovica doprinosa na koju se obračunavaju i plaćaju doprinosi viša od najviše mesečne osnovice doprinosa, obračun i plaćanje doprinosa vrši se na najvišu mesečnu osnovicu doprinosa, saglasno odredbi člana 41. stav 1. Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje. Najvišu godišnju osnovicu doprinosa, saglasno članu 43. stav 1. tog Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje, čini petostruki iznos prosečne godišnje zarade u Republici isplaćene u godini za koju se obračunavaju i plaćaju doprinosi.
Imajući u vidu navedene zakonske odredbe, u slučaju kada osiguranik ostvaruje prihode po više osnova (radni odnos, samostalna delatnost, ugovori i dr), doprinos za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje obračunava se i plaća po svim tim osnovima, do iznosa najviše godišnje osnovice doprinosa. U slučaju kada osnivač privrednog društva koji u njemu ne radi (pod radom se smatra predstavlјanje i zastupanje privrednog društva od strane njihovog osnivača, odnosno članova na osnovu upisa u registar nadležnog organa, kao i obavlјanje poslovodstvenih ovlašćenja i poslova upravlјanja u skladu sa zakonom kojim se uređuje položaj privrednih društava, pri čemu se podrazumeva da u privrednom društvu postoji lice koje je u radnom odnosu ili se bavi poslovima zastupanja tog privrednog društva, odnosno ovlašćeno je za poslovođenje), u smislu odredbe člana 6. stav 1. tačka 15. Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje, te ne ostvaruje ni naknadu (ugovorenu naknadu) za svoj rad, onda isti neće biti obveznik plaćanja doprinosa za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje po tom osnovu.
Zaklјučak
Posmatrano sa aspekta kompanijskog prava, pravilo je da postojanje radnog odnosa kod osnivača nije relevantno za osnivanje društva sa ograničenom odogovornošću. Tako, kada se kao osnivač pojavlјuje fizičko lice, propisano je da se prilikom osnivanja društva sa ograničenom odgovornošću, Agenciji za privredne registre dostavlјa fotokopija lične karte za domaćeg državlјanina, tj. fotokopija pasoša za stranca. U tom trenutku je irelevantno da li je to lice u radnom odnosu ili ne? Dakle, Agencija za privredne registre će izvršiti registraciju osnivanja društva sa ograničenom odgovornošću, a da pri tom na to neće uticati postojanje statusa radnog odnosa kod osnivača. Međutim, u radnopravnom smislu, potrebno je proveriti da li u ugovoru o radu postoji zabrana konkurencije, te ukoliko je nema ili ako predmet poslovanja društva sa ograničenom odgovornošću ne korespondira sa opisom poslova iz predmetne klauzule, onda ni ona neće predstavlјati smetnju za osnivanje društva. Kada je u pitanju plaćanje dobrinosa za obavezno socijalno osiguranje, ukoliko se zaposleni na bilo koji način angažuje u formiranom društvu, postojaće obaveza plaćanja doprinosa po osnovu članskog statusa.
Izvori: Zakon o privrednim društvima (Službeni glasnik Republike Srbije, broj 36/2011); Zakon o postupku registracije u Agenciji za privredne registre (Službeni glasnik Republike Srbije, broj 99/2011); Zakonom o radu (Službeni glasnik Republike Srbije, br. 24/2005 i 61/2005), Zakon o porezu na dohodak građana (Službeni glasnik Republike Srbije, broj 24/2001, 80/2002,135/2004; Zakon o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje (Službeni glasnik Republike Srbije, broj 84/04, 61/05, 62/06, 5/09, 52/11); Mišlјenje Ministarstva rada, zapošlјavanja i socijalne politike, broj 011-00-15/2006-02 od 12.03.2006; Mišlјenje Ministarstva finansija, broj 414-00-87/2011-04 od 8.12.2011; M.Vasilјević, Privredna društva, Beograd, 1999; M.Vasilјević, Kompanijsko pravo, Beograd, 2007.