Iz čega se sastoji privrdno društvo
Jurisprudencija kao gradivne – konstitutivne elemente privrednog društva navodi: konstitutivne akte (osnivački akt i statut), unošenje uloga i izdavanje udela ili akcija, učešće u raspodeli dobiti i snošenje rizika poslovanja, nameru osnivanja trgovačkog društva i pravni subjektivitet.
1.Osnivački akt i statut
Za osnivanje i postojanje privrednog društva je potrebno postojanje određenih akata. Po jednom pristupu, dovoljno je postojanje osnivačkog akta. Po drugom, pored osnivačkog akta potrebno je postojanje i statuta. Po pravilu, osnivački akt je ugovor o osnivanju privrednog društva, imajući u vidu da po definiciji privredno društvo jeste udruženje više lice, što upućuje na saglasnost volja tih lica usmerenu ka njihovom udruživanju radi obavljanja određenih poslova u cilju sticanaj dobiti. Po svojoj pravnog prirodi ugovor o osnivanju jeste u osnovi ugovor o ortakluku sa izvesnim modifikacijama (građanskopravno društvo, preddruštvo trgovinskog prava). Iz tog razloga, ugovor o osnivanju privrednog društva proizvodi obligacionopravna (npr. obaveza unošenje uloga u društvo, odgovornost za preuzete obaveze) i statusnopravna (rađa pravni subjektivitet) dejstva. Kod ugovora o osnivanju privrednog društva interesi ugovornih strana nisu antagonistički već su saglasni što je i razumljivo, jer ugovorne strane teže istom cilju. Predmetni ugovor jeste tzv. intuitu persone ugovor, imajući u vidu da između ugovarača postoji poverenje. Iz tog razloga, ni jedan ugovarač ne može preneti na treće lice svoja prava iz ugovora, osim uz pristanak ostalih ugovarača. U pravu Republike Srbije postoji pravna praznina u pogledu ugovora o ortakluku, imajući u vidu da se isti ne predviđa kao poseban imenovani ugovor. Iz tog razloga, na pravne odnose koji se uspostavljaju povodom ovog ugovora (pa i ugovora oosnivanju privrednog društva) ima mesta primeni opštih pravnih pravila ugovornog prava, kao i pravnih propisa donetih pre 06. aprila 1941. godine. Ugovor o osnivanju privrednog društva biva ispunjen kada društvo stekne pravni subjektivitet i bude konstituisano. Nakon toga, statut postaje primaran akt i društvo dalje nastavlja da živi na bazi tehnike rada organa društva, a ne na osnovu tehnike rada osnivača na bazi osnivačkog akta. Međutim, u sistemima koji ne poznaju postojanje dva akta, osnivački akt ostaje osnova postupanja organa društva. U sistemima koji prihvataju postojanje dva konstitutivna akta (npr. engleski, američki, srpski kada je u pitanju akcionarsko društvo) statut ne može biti suprotan osnivačkom aktu. Ovo stoga što osnivački akt prethodi donošenju statuta i što bi to dovelo do postojanja pravne nesugurnosti, jer bi dva pravna akta mogla različito regulisati određena pitanja koja po prirodi moraju biti komplamentarna. U srpskom pravu za postojanje ortačkog, komaditno i društva sa ograničenom odgovornošu dovoljno je postojanje osnivačkog akta. Recimo i to, da kod jednočlanog privrednog društva osnivački akt jeste odluka o osnivanju društva, a ne ugovor, jer postoji samo jedan osnivač, koji putem odluke osniva društvo.
2.Unošenje uloga i izdavanje udela ili akcija
Ulog služi formiranju osnovnog kapitala, koji je nužan uslov za osnivanje, a zatim i postojanje društva. Osnivač unosi ulog u privredno društvo, a za uzvrat dobija udeo ili akciju od tog društva. Obaveza unošenja uloga u privredno društvo proizilazi iz osnivačkog akta (ugovora ili odluke) kada su u pitanju osnivači, a iz ugovora o otkupu akcija kada su u pitanju upisnici po javnom pozivu. Pravni posao unošenja uloga, izdavanja udela ili akcija jeste teretni pravni posao, imajući u vidu da je činidba osnivača, a kod akcionarskog društva sa javnim upisom akcija i upisnika po pozivu, praćena protivčinidbom privrednog društva. Sticanjem udela ili akcija, osnivači ili upisnici po javnom pozivu, postaju članovi društva (dobijaju članski status) koje je izdalo udele, odnosno akcije. Ulog po svojoj prirodi može biti u obliku: novca, prava svojine (nepokretnih i pokretnih stvari) i dr. imovinskih prava (stvarna, tražbena i intelektualna), kao i u radu i uslugama kod određenih oblika privrednog društva. Pravilo je da se nenovčani ulozi moraju novčano izraziti, pri čemu novčani ekvivalent utvrđuju po pravilu ovlašćeni procenjivači, a katkad i sami osnivači. Pravno posmatrano, na ulogu postoji određeno pravo osnivača, a kod akcionarskog društva sa javnim upisom akcija i upisnika po javnom pozivu, dok u ekonomskom smislu ulog čini određeno ekonomsko dobro (stvari i novac). Ukupnost prava koja postoje na predmetima uloga čine početnu imovinu privrednog društva, dok predmeti tih prava (stvari i novac) obrazuju početnu imovinsku masu iz tog društva.
3.Učešće u raspodeli dobiti i snošenje rizika poslovanja
Učešće u raspodeli dobiti je pravo člana društva, dok je snošenje rizika poslovanja obaveza svakog člana društva, srazmerno njegovom učešću u osnovnom kapitalu, odnosno nominalnoj vrednosti posedovanih akcija. Privredno društvo koje je ostvarilo dobit, po pravilu tu dobit ne zadržava za sebe, već je skupština privrednog društva raspoređuje članovima prema unapred propisanim kriterijumima. Osnovni kriterijum raspodele dobiti jeste veličina uloženog kapitala u privredno društvo, koji je izražen preko nominalne vrednosti udela ili posedovanih akcija. Ostali kriterijumi ne mogu biti sa obeležjima tzv. lavovskih klauzula koji imaju nekoliko izražajnih oblika i to: zabranjeno je snošenje rizika bez učešća u raspodeli dobiti, zabranjeno je učestvovanje u raspodeli dobiti bez snošenja rizika poslovanja, zabranjene su klauzule koje članove društva stavljaju u nejednaki položaj imajući u vidu načelo ravnopravnosti članova društva srazmerno njihovom učešću u osnovnom kapitalu uz mogućnost postojanja određenih izuzetaka i zabranjeno je označavanje fiksnog procenta u kome će se isplaćivati dividende nezavisno od ostvarenog profita. Dobit je ostvarena ukoliko je razlika između prihoda i rashoda pozitivna. Iz tog razloga, tek po namirenju poverilaca privrednog društva, pristupa se raspodeli dobiti članovima društva. Rizik poslovanja društva, članovi društva snose do visine uloženih sredstava. Ono što je navedeno za osnovni kriterijum, kao i dopunske kriterijume za određivanje učešća u raspodeli dobiti analogno važi za snošenje rizika poslovanja privrednog društva od njegovih članova. Gubitak je ostvaren ukoliko je razlika između prihoda i rashoda negativna. Od ustanove snošenja gubitaka poslovanja privrednog društva, treba razlikovati institut odgovornosti za obaveze privrednog društva. Pravilo je da član društva ne odgovara za obaveze privrednog društva. Međutim, postoje određena odstupanja od toga. Tako, ortaci kod ortačkog društva i komplamentar kod komanditnog društva, odgovaraju svojom imovinom za obaveze društva. Isto tako, ukoliko se ispune zakonski uslovi za probijanje pravne ličnosti privrednog društva konstituiše se odgovornost članova društva za obaveze društva.
4.Namera osnivanja
Namera osnivanja trgovačkog društva (affectio societatis) podrazumeva postojanje volje kod svakog osnivača da osnuje društvo radi obavljanja delatnosti u cilju sticanja dobiti. Ta volja se izražava kroz osnivački akt (ugovor ili odluka), dok kada su u pitanju upisnici po javnom pozivu treba uzeti da i kod njih postoji namera osnivanja akcionarskog društva, samo što se ona izražava kroz ugovor o otkupu akcija, a ne kroz osnivački akt. Svako udruživanje uloga više lica radi sticanja dobiti ne mora da vodi nastanku trgovačkog društva, već to može biti osnov nastanka nekog drugog oblika udruživanja lica radi sticanja profita (npr. trenutno udruženje, posao uz zajednički rizik). Kod društva lica (ortačko društvo i komanditno društvo) namera osnivanja društva je izraženija nego kod društva kapitala (društvo sa ograničenom odgovornošću i akcionarsko društvo), što se objašnjava postojanjem naročitog odnosa poverenja koji se uspostavlja između članova društva. Kod akcionarskog društva stepen namere osnivanja društva se može razlikovati od akcionara do akcionara, što zavisi od vrste i obima njihovih prava i obaveza (npr. kod akcionara koji uživa pravo upravljanja stepen namere osnivanja društva je izraženiji nego kod akcionara koji ne uživa pravo upravljanja).
5.Pravni subjektivitet
Pod pravnim subjektivitetom privrednog društva podrazumevamo postojanje njegove pravne sposobnosti, poslovne sposobnosti i deliktne sposobnosti. Francusko pravo svim oblicima trgovačkog društva priznaje pravni subjektivitet, odnosno sva privredna društva spadaju u tzv. društva institucije, mada elementi institucionalnosti (upravljanje društvom od strane organa društva putem tehnike rada organa društva, a na bazi statuta) u potpunosti preovladavaju nad ugovornim elementima (upravljanje društvom od strane članova društva kao ugovornih strana iz osnivačkog akta) kod akcionarskog društva sa javnim upisom akcija. Srpsko pravo svim privrednim društvima priznaje pravni subjektivitet. Nemačko pravo pravni subjektivitet priznaje tzv. kolektivističkim društvima (komanditno društvo na akcije, društvo sa ograničenom odgovornošću, akcionarsko društvo) dok to ne priznaje individualističkim društvima (ortačko društvo, komanditno društvo). U angloameričkom pravu pravni subjektivitet uživaju samo kompanije (company), odnosno korporacije (corporation), dok ortačko društvo (partnership) i komanditno društvo (limited partnership) nemaju to svojstvo. Pravni subjektivitet je veoma značajan element privrednog društva, jer mu omogućava da učestvuje u pravnom prometu (stiče prava i obaveze) koji je nadgradnja nad ekonomskim prometom (razmena robe i usluga) što ustvari dalje znači omogućavanje ostvarivanja funkcije privrednog društva, a to je obavljanje delatnosti radi sticanja dobiti.